Coeliakie – een darmziekte

Coeliakie is een ziekte die op een kameleon lijkt. De symptomen zijn zeer uiteenlopend. Het aantal niet-gerapporteerde gevallen is hoog. Ongeveer één op de honderd mensen heeft coeliakie. Het kan soms jaren duren voordat de juiste diagnose wordt gesteld. Als de ziekte niet op tijd wordt herkend, leidt het tot ernstige ondervoeding met veel secundaire ziekteverschijnselen zoals osteoporose, bloedarmoede, defecten in het tandglazuur, spierkrampen, oedeem in de benen en zelfs kanker.

Definitie

Coeliakie is een chronische ziekte. Coeliakie breekt uit na de inname van de ziekteverwekkende stof gliadine of gluten, zoals het niet helemaal correct wordt genoemd. Gluten is natuurlijk alleen ziekmakend als er sprake is van een intolerantie. De technische term voor de ziekte is “glutengevoelige enteropathie”. Bij volwassenen wordt het ook wel “inheemse sprue” genoemd. De ziekte wordt door voedingsmiddelen die meel bevatten veroorzaakt. Zeer specifieke soorten eiwitten uit tarwe, rogge, triticale, gerst, haver, spelt, groene spelt, einkorn, emmer en kamut kunnen tot beschadiging van het slijmvlies van de dunne darm leiden, atrofie van de darmvlokken genoemd.

Het oppervlak van de dunne darm wordt door villi en crypten sterk vergroot, zodat het in intiem contact met de voedselbrij kan komen. Hierdoor kunnen de voedingsstoffen optimaal worden opgenomen. Bij coeliakiepatiënten komen in de binnenbekleding van de darmwand verkeerd samengestelde eiwitten voor. Gliadine, een soort eiwit uit granen, wordt hieraan gebonden. Dit heeft een direct schadelijk effect of leidt tot een afweerreactie tegen de gliadine-dragende lichaamscellen met als gevolg schade aan het darmslijmvlies. De darmvlokken trekken zich aanzienlijk terug en het absorptieoppervlak voor voedingsstoffen wordt veel kleiner.

De graaneiwitten verliezen hun pathogene eigenschappen niet door koken of door enzymatische afbraak in het maagdarmkanaal. Genetische omstandigheden bevorderen de ontwikkeling van de ziekte. Het blanke ras wordt bij voorkeur getroffen en de prevalentie varieert zelfs in Europa van land tot land sterk. In Duitsland vond één studie een voorkomen van 0,3%.¹⁾Mustalahti K, et. al. The prevalence of celiac disease in Europe: results of a centralized, international mass screening project. Ann Med. 2010 Dec;42(8):587-95. DOI: 10.3109/07853890.2010.505931 In Japan en Afrika en ten zuiden van de Sahara komt ze bijna niet voor.

Ziektebeeld

De ziekte kan op elke leeftijd optreden. Er zijn twee duidelijke pieken. De ene komt voor in de late kindertijd en vroege peutertijd, de andere tussen de 30 en 40 jaar. Meisjes en vrouwen worden vaker getroffen. De diagnose wordt bij zuigelingen sneller dan bij volwassenen gesteld, omdat de eiwitten die de ziekte veroorzaken meestal tussen de 4e en 6e levensmaand in de voeding in de vorm van graanproducten, koekjes, beschuiten en brood worden opgenomen.

Bij onverdraagzaamheid worden de symptomen na enkele weken of maanden zichtbaar. Het kind gedijt niet meer en komt niet aan in gewicht. Vaak vergeet het kind wat het al heeft aangeleerd. De magere armpjes en beentjes en de ontbrekende billen staan in schril contrast met de deegachtige, opgeblazen buik. De ontlasting is papperig, volumineus en stinkt. Het gezicht blijft lang rond. De huidskleur is bleek.

Wat is er gebeurd? De darmvlokken zijn grotendeels verdwenen. De grootte van het oppervlak van een gezonde darm is met een tennisbaan te vergelijken, die van een coeliakiepatiënt, die niet met een dieet wordt behandeld, met een pingpongtafel. Dit leidt tot ernstige gebreksverschijnselen omdat voedingsstoffen zoals eiwitten, vetten, koolhydraten, vitaminen en mineralen niet in de benodigde hoeveelheden kunnen worden opgenomen.

De diagnose bij volwassenen is moeilijker. De patiënt gaat vaak van het ene onderzoek naar het andere en wordt voor verschillende ziekten zoals lactose-intolerantie, osteoporose of bloedarmoede behandeld. Het typische ziektebeeld verschijnt meestal in een later stadium. Er bestaat ook stille coeliakie, waarbij er een symptoomloos beloop is en er toch een mucosale verandering heeft plaatsgevonden.

Diagnose

De belangrijkste diagnostische methode is het directe onderzoek van het darmslijmvlies. Vroeger werd een kleine metalen capsule, aan een dun buisje bevestigd en ingeslikt om een weefselmonster van de darm te nemen. Tegenwoordig wordt een endoscopie gebruikt om het uiterlijk van de twaalfvingerige darm te beoordelen en 4 tot 8 weefselmonsters te nemen. Microscopisch onderzoek kan aantonen of de slijmvliezen beschadigd zijn of niet. Immunologische tests ondersteunen de diagnose. In het geval van een ziekte worden antilichamen tegen gluten in het bloedserum gevonden. Ook andere tekorten in het bloed, zoals ijzer-, hemoglobine-, vitamine- en mineralentekorten kunnen worden opgespoord. De diagnose coeliakie is dan de som van alle resultaten.

Behandeling

In principe bestaat de behandeling uit het vermijden van de stof die als schadelijk is geïdentificeerd, en helaas is dit levenslang. Bij een glutenvrij dieet herstelt het slijmvlies van de dunne darm zich geleidelijk en is dan niet meer van een gezonde darm te onderscheiden. Bij volwassenen kan het herstel echter veel langer dan bij kinderen duren, waar de snelheid van celvernieuwing veel hoger is.

Het is moeilijk om voedsel dat met gluten besmet is te vermijden. Daarom zijn er in veel landen werkgroepen gevormd die nauwgezet de exacte receptuur van veel producten bij de fabrikanten hebben opgevraagd. De resultaten zijn in dikke handleidingen met veel voedingsmiddelenlijsten samengevat en worden voortdurend bijgewerkt, omdat het de doelstelling is om zelfs de kleinste sporen van gluten te vermijden.

Er is glutenvrije haver op de markt te verkrijgen, die vrij is van gliadineverontreiniging. Ze bevatten echter wel avenine, dat in sommige gevallen ook een allergische reactie kan veroorzaken. Als je niet met haver wilt stoppen, moet je na drie maanden opnieuw een biopsie laten doen. Bij twijfel is het beter om ook glutenvrije haver te vermijden.²⁾Oats and the gluten free diet. Coeliac Australia

In de handel worden glutenvrije producten speciaal met een doorgestreepte graanoor geëtiketteerd . Het simpelweg bestuderen van de ingrediëntenlijst van een eindproduct leidt niet tot succes, omdat een samengesteld ingrediënt niet vermeld hoeft te worden als het minder dan 25% van het ingrediënt in het eindproduct bevat. Tarwegluten kan ook om technologische redenen, bijvoorbeeld als hulpstof of draagstof aan producten worden toegevoegd.

Coeliakie Werkgroep

Als de diagnose coeliakie in het ziekenhuis wordt gesteld, kan op verzoek contact met de werkgroepen worden opgenomen. De betreffende persoon ontvangt een handboek met een nauwkeurige beschrijving van het ziektebeeld en met veel praktische tips over hoe je zelf met glutenvrije producten kunt koken. Er is ook een lijst met herbergen, hotels en herstellingsoorden die glutenvrij koken bijgevoegd. Er staan ook veel tips in voor de omgang met de overheid, want een glutenvrij dieet is duur en tijdrovend. Daarom hebben veel landen de kinderbijslag en belastingaftrek verhoogd.

Ik heb coeliakie – wat heb jij?

Mensen met coeliakie worden op een glutenvrij dieet als gezond en in alle opzichten normaal beschouwd. Natuurlijk zijn er, vooral voor kinderen die graag zouden eten wat andere kinderen eten, momenten waarop ze zich ongemakkelijk voelen. Waarom mag hij niet naar hartenlust in een verleidelijke carnavalsdonut bijten? Waarom moet hij altijd zijn speciale eten naar een verjaardagsfeestje meenemen? De diagnose coeliakie is zeker geen onbeduidende zaak voor een kind en zijn ouders. Ouders, grootouders, kennissen en vrienden moeten niet de hele tijd medelijden met het arme kind hebben, maar hem of haar aanmoedigen en laten zien dat coeliakie weliswaar iets onaangenaams is, maar geen ramp.